Land van ons herstelt biodiversiteit platteland

Vijftienduizend deelnemers, en eind dit jaar elf percelen en 160 hectares in bezit. Dat zijn de klinkende resultaten die Land van Ons in nog geen twee jaar tijd heeft geboekt. Een verhaal van een coöperatie van ‘ongeduldige burgers’ .

Tekst Paul van Bodengraven | Foto’s Marco Barten
(Rick Huis in ’t Veld met een van zijn koeien) ➤

Doel van Land van Ons: herstel van biodiversiteit en landschap op het platteland. Niet door te vergaderen, plannen te maken en te wachten tot die uitgevoerd gaan worden; maar door gewoon aan de slag te gaan. Door kansrijke landbouwgrond op te kopen en te verpachten aan boeren die willen meewerken aan het herstel van natuurlijke waarde op het platteland.
“Het kan en moet anders”, aldus Rick Huis in ’t Veld, melkveehouder in het Overijsselse Lettele. Net achter Deventer heeft hij zijn bedrijf, op de plek waar zijn vader en opa (en drie generaties daarvoor) ook al boerden. “Aanvankelijk was ik helemaal niet van plan om boer te worden”, vertelt Rick. “Ik werkte als landschapsontwerper en woonde in Utrecht. In dat werk ben je veel bezig met plannen maken voor (her)inrichting van gebieden. Het leuke daarvan is dat je niet alleen een plan maakt, maar ook bezig bent met de haalbaarheid daarvan, de praktische kant. Natuurbescherming speelt daarin een belangrijke rol. Daarnaast hebben mijn vrouw en ik altijd wel belangstelling voor gezonde voeding en voedselkwaliteit gehad. Zes jaar geleden ben ik hier teruggekeerd en heb het bedrijf overgenomen. Terug op het bedrijf, maar wel met een heel andere insteek.”

Bijna net als vroeger
Het bedrijf dat Rick overnam van zijn vader was zes jaar geleden een traditioneel melkveebedrijf met vijftig koeien. “Dat was al redelijk extensief”, aldus Rick, “op een oppervlakte van 30 hectare. Wil je de winstgevendheid van het bedrijf opvoeren, dan kun je er met passen en meten het dubbele aantal koeien kwijt. Maar ik wilde juist de andere kant op: minder intensief, met meer oog voor natuur, dierenwelzijn en biodiversiteit.”
Rick stapte over op Rijn-Maas-IJsselkoeien (RMIJ-vee). Die geven minder melk, maar hebben ook minder medicatie en krachtvoer nodig. De koeien zijn het grootste deel van het jaar buiten en bepalen zelf of ze overdekt dan wel buiten overnachten. Toen er naast zijn eigen land een perceel van vier hectare beschikbaar kwam, nam hij contact op met Land van Ons.
“Voor een deel is biologisch boeren ook een beetje terug naar hoe het vroeger was”, zegt Rick. “In plaats van groter en meer, kies je er bewust voor om de opbrengst van het land en de dieren te verkleinen. Dat is lastig, omdat daarmee ook de inkomsten teruglopen. Maar je hebt ook weer wat minder kosten aan zaken als medicatie, krachtvoer etc. Voor biologische gewassen krijgen akker- en glastuinders een hoge prijs, maar bij biologische zuivel zijn die nauwelijks hoger dan bij gewone zuivel. De biologische melkprijs is vrij stabiel, ongeveer 50 cent per liter. Het verschil met niet-biologische melk is momenteel 10 cent per liter. Maar die melkprijs fluctueert veel meer, soms is het verschil wel een kwartje per liter.” Uiteindelijk komt het er toch op neer dat de consument met zijn portemonnee het verschil moet maken.”

Aanschaf
Na bestudering van het land, de mogelijkheden om de biodiversiteit te herstellen en de kwaliteit van de omliggende omgeving, besloot Land van Ons de grond te kopen en te verpachten aan Rick. “We kijken altijd naar de omgeving en de mogelijkheden om écht een verschil te kunnen maken”, vertelt Janneke Hoekstra, bestuurslid bij Land van Ons, met de portefeuille Biodiversiteit en Landbouw. “We kopen geen land op dat midden op een bedrijventerrein ligt. Voor ons heeft het juist belangrijke meerwaarde als het een schakel vormt in een groter geheel. Bijvoorbeeld grond die aan een natuurgebied grenst, of die – zoals in dit geval – grenst aan een bedrijf waar al met oog voor biodiversiteit wordt geboerd.”
Land van Ons werkt ook  samen met akkerbouwers. Op de Holtesch in Drente wordt bijvoorbeeld gewerkt met een strokenteelt van gewassen als lupine, boekweit, oliezaden  en granen. Dat levert veel voedsel op voor wilde bijen en andere insecten.

Biologische productie
Op het bedrijf van Rick wordt van alles ondernomen om de biodiversiteit te herstellen. “Op de eerste plaats moet je natuurlijk voldoen aan de richtlijnen van Skal Biocontrole, de onafhankelijk toezichthouder voor aantoonbare betrouwbaarheid van biologische producten in Nederland”, vertelt hij. “Om je bedrijf biologisch te mogen noemen moet je voldoen aan allerlei voorwaarden, zoals het niet gebruiken van kunstmest en bestrijdingsmiddelen en allerlei eisen aan de huisvesting van melkvee: vlakke vloeren, maar niet glad; voldoende daglicht, natuurlijke ventilatie, 50% dicht vloeroppervlak etc. En dus hebben we een nieuwe stal gebouwd, werken we alleen nog met vaste mest in plaats van drijfmest. Maar we doen ook extra dingen. Zo worden de koeien bij ons niet meer onthoornd, het moet en mag zo natuurlijk mogelijk.”

Biodiversiteit
Daarnaast is er op het bedrijf veel oog voor de kwaliteit van de bodem en de begroeiing. “We zaaien anders in, een rijker mengsel van grassen en kruiden. We injecteren geen mest, we herstellen houtwallen en sloten langs de percelen, zaaien bloemstroken in. Dat doe ik samen met meerdere vrijwilligers van Land van Ons, die helpen bij allerlei klussen.”
“Dat is voor veel deelnemers ook het aantrekkelijke van onze coöperatie”, denkt Janneke Hoekstra. “Het feit dat je ook echt je mouwen kunt opstropen en iets kunt doen aan herstel van de biodiversiteit, in plaats van af te wachten en te hopen dat het gebeurt. Mensen zijn doeners, die willen zelf aan de slag. En dan zie je best snel resultaat, in de vorm van terugkerende plantensoorten, meer insecten, meer vogels.” Binnen Land van Ons zijn ook aardig wat KNNV’ers actief. “Ook hier in Lettele”, beaamt Janneke. “Gerrit en Ben hebben de flora op ons perceel in kaart gebracht en de relatie gelegd met omgevingsfactoren. Hun interesses en onze belangen liggen dicht bij elkaar. Veel KNNV´ers zijn deelnemer aan Land van Ons. Inclusief ikzelf.”

De bodem
Biodiversiteit begint bij de bodem. Een rijk en gezond bodemleven is de basis voor herstel van de natuur op het platteland. Daarom wordt in het kader van Land van Ons ook intensief gemonitord hoe de bodem op de aangekochte percelen reageert op de aanpassingen. Matty Berg is hoogleraar Bodemfauna en natuurlijke ecosysteemdynamiek aan de Vrije Universiteit in Amsterdam en de Rijksuniversiteit Groningen en is een van de drijvende krachten achter het bodemonderzoek op de percelen van Land van Ons. “We monitoren de effecten van de aanpassingen op en rond het terrein”, vertelt hij. “Bodemonderzoek, met name het aantal regenwormen, geeft een aardige indicatie van hoe de biodiversiteit zich ontwikkelt. Als het aantal soorten dieren (en planten) dat we vinden groeit, is er ontwikkeling in de juiste richting. Meer bodemleven, meer diversiteit en meer insecten is meer voedsel voor vogels. Dat betekent dat we op gezette tijden percelen inventariseren om te zien of aanpassing in  beheer een verhoging van biodiversiteit tot gevolg heeft.” Tijdens het gesprek haalt hij een buisje uit zijn jaszak, schuift een bloempot op het erf opzij en vangt een miljoenpoot. “Die mag mee voor determinatie”, grijnst Berg.

Een biologisch bedrijf
Voor een boer is het niet eenvoudig om de stap naar biologisch te maken. Op de eerste plaats zit er een overgangsperiode tussen de omschakeling en het tijdstip waarop je je producten als biologisch mag bestempelen (en dus een hogere prijs kunt krijgen). Extensiever gebruik betekent minder omzet. “Het zou goed zijn als banken biologische boeren stimuleren, bijvoorbeeld door hen minder rente te rekenen”, zegt Matty Berg. “Daarnaast is het nodig dat biologische boeren betaald worden voor ecosysteemdiensten, zoals agrarisch natuur- en waterbeheer. Maar bijvoorbeeld ook voor koolstofopslag in de bodem. Zo ontstaat een stapelinkomen dat biologisch boeren ook financieel mogelijk maakt.”
“Het is puzzelen”, beaamt Rick Huis in ’t Veld. “Het is niet eenvoudig om een biologisch melkveebedrijf rendabel te draaien. Het helpt dat de pacht van Land van Ons bescheiden is. Dat is voor mij de enige manier om mijn landarsenaal uit te breiden en meer zelfvoorzienend te worden. Ik verkoop mijn producten hier op de boerderij en aan afnemers in de regio. 80% van de melk gaat naar de coöperatie Eko Holland, 20% verwerken we zelf tot zuivelproducten. Die worden verkocht via verschillende kanalen, bijvoorbeeld boerderijwinkels. Maar voor de grote supermarktketens ben je niet interessant.”
Wat helpt is dat biologische producten steeds meer belangstelling genieten, ook bij winkelketens. Zo heeft supermarktketen PLUS onlangs besloten dat de huismerkmelk voortaan alleen nog biologische melk mag zijn. “Het is de consument die uiteindelijk met zijn portemonnee het verschil kan maken”, denkt Rick. “Als mensen bereid zijn meer te betalen voor producten die zijn geproduceerd met respect voor aarde, natuur en dier dan kan biologisch echt een vlucht nemen. Daarbij geldt ook nog eens dat biologische melk lang niet altijd duurder is dan andere A-merken. Een kwestie van goed nadenken en kiezen dus.”

“Het is de consument die uiteindelijk met zijn portemonnee het verschil kan maken”

Land van Ons
Land van Ons is een coöperatie, maar dan wel een zonder werknemers en directeur. Land van Ons heeft een bestuur dat de samenhang bewaakt en verantwoording aflegt aan alle deelnemers. Niemand bij Land van Ons wordt betaald, heel veel deelnemers zijn bereid een deel van hun tijd en talent in te zetten voor de goede zaak.
Deelnemen aan Land van Ons is niet duur. Lidmaatschap kost 10 euro per jaar met de verplichting jaarlijks voor 20 euro grond bij te kopen en wordt aangegaan voor minimaal twee jaar. Meer geld inleggen kan natuurlijk ook, graag zelfs. Met het geld wordt land aangekocht, waarvan je dus ook mede-eigenaar bent. Na twee jaar kan je het desgewenst ook weer verkopen, al moet je niet verwachten daar winst mee te maken. Hoe meer mensen er meedoen, hoe meer land aangekocht kan worden om de biodiversiteit en het landschap te herstellen op het platteland. Land van Ons koopt geen natuurgrond, maar zet zich in om de biodiversiteit terug te brengen op het boerenland.
Meer informatie en spelregels vind je op www.landvanons.nl
Tip voor de decembermaand:
er is ook een cadeaulidmaatschap. Leuk voor onder de kerstboom!

Het perceel in Lettele dat land van Ons heeft aangekocht en verpacht aan Rick Huis in ’t Veld ten tijde van de aankoop | Foto Land van Ons