Rietvinken op mijn pad

De rietvink (Euthrix potatoria) is een nachtvlinder uit de familie der spinners (Lasiocampidae). Van deze familie zijn in Nederland en België zestien soorten waargenomen. Rietvinken komen algemeen voor in ons land. Ze leven vooral in vochtige gebieden. De rupsen eten harde grassen, waaronder riet en kropaar. De afgelopen jaren kruisten ze zo nu en dan mijn pad. Dat leverde memorabele ontmoetingen op.

_{Tekst Caroline Elfferich Foto Leo Vogelenzang (Imago rietvink, vrouwtje)}

Op een mooie zomeravond in augustus wandelde ik in de Groenzoom: een waterrijk natuur- en recreatiegebied aan de rand van Pijnacker-Nootdorp. Daar lagen langs een pad enkele honderden voorwerpjes van ongeveer vier centimeter lang, die me deden denken aan smoezelige peuken. Toen ik er een paar opraapte bleek dat ze vederlicht waren. Ze voelden een beetje slap en papierachtig aan. Na open peuteren bleek dat er onderdelen in zaten van een donkerbruin chitinepantser, vermoedelijk restanten van een vlinderpop.
Welke grote vlindersoort zou hier zo massaal voorkomen? Het schoot me te binnen dat we enkele weken eerder, precies op diezelfde plek, een stuk of twintig volgroeide rietvinkrupsen hadden gezien. Ze wandelden over het pad en waren waarschijnlijk op zoek naar een geschikte plek om zich te verpoppen. Wellicht waren het cocons van rietvinken. Thuis kon ik dit vermoeden bevestigen met informatie op de website van de Vlinderstichting.

Waardplant
Aan de talrijke cocons was te zien dat rietvinken in de zomer van 2022 veel voorkwamen in de Groenzoom. Zoals de naam al doet vermoeden is riet een waardplant voor de rietvink. Riet is talrijk in dit gebied, maar op de plek waar de cocons lagen groeide vooral opvallend veel kropaar en dat is ook een waardplant van de rietvink. De aanwezigheid van een bepaalde plantensoort in een gebied garandeert niet dat alle vlindersoorten die deze plant als waardplant gebruiken in het gebied voorkomen. Vlinders stellen specifieke eisen aan de groeiplaats en de voedingstoestand van hun waardplanten.
Vaak ontwikkelen rupsen zich beter op armetierige planten dan op weelderige. De beschikbaarheid van nectarplanten in de omgeving van de waardplanten kan van belang zijn, want in veel gevallen heeft het imago (de volwassen vlinder) ook voedsel nodig. Dit geldt echter niet voor de rietvink, want spinners kunnen geen voedsel opnemen. Ze hebben geen functionele roltong. Het is wel eens raadselachtig waar het aan ligt als een vlindersoort massaal verschijnt of verdwijnt op een bepaalde locatie. Weersomstandigheden kunnen een belangrijke rol spelen, alsmede de talrijkheid van parasieten (sluipwespen en sluipvliegen) en predatoren (onder andere vogels en zoogdieren).

Nachtvlinderval
Enkele dagen voor de vondst van de cocons zag ik in het Woldlakebos  in Overijssel een volwassen rietvinkvrouwtje: een forse fluwelig behaarde okergele vlinder. Van kop tot kont ongeveer vier centimeter lang. De bruinere mannetjes beschikken over grote geveerde antennes, waarmee ze de vrouwtjes op grote afstand kunnen detecteren. Op enkele plekken in het Woldlakebos zag ik rietvinkeitjes op rietbladeren. Deze eieren komen in de zomer uit. Een rietvink overwintert als jonge rups. Mijn eerste rietvinkrups zag en fotografeerde ik in 2007 in de Nieuwkoopse Plassen. De grote, fraai gekleurde harige rups maakte destijds veel indruk op me. De volgroeide rupsen in de Groenzoom waren veel donkerder van kleur.
De rupsen van de rietvink worden vaker gezien dan de imago’s. In het algemeen laten nachtvlinders zich zelden zien. Voor onderzoeksdoeleinden kunnen ze ’s nachts worden gelokt met een lamp of met stroop. Tegenwoordig zijn er nachtvlindervallen te koop, waardoor nachtbraken niet meer nodig is. Het determineren van nachtvlinders is met de app Obsidentify een stuk makkelijker geworden dan vroeger. In de zomer van 2022 hebben mijn man en ik een aantal vangpogingen gedaan in onze tuin. Er groeit veel riet in onze woonomgeving, maar een rietvink hebben we nog niet gevangen. Wel een gestreepte rietuil, enkele egale rietboorders en een rietmot.

Kamikazevliegtuigen
Ben van As doet al jaren onderzoek aan nachtvlinders. Hij werkt met een lamp en een wit laken, waarbij hij tot diep in de nacht afwacht wat er komt opdagen. Ik vraag Ben naar zijn bevindingen met rietvinken. Zijn reactie: “Rietvinken zijn inderdaad heel algemeen in Zuid-Holland. Ik herinner mij dat ze tijdens het onderzoek in de Ackerdijkse Plassen soms in groot aantal opdoken. Ze kwamen als kamikazevliegtuigen op het laken af. Door hun ‘aanvallen’ verjoegen ze alle andere vlinders. Een schitterende vlinder! Wist je dat de rupsen soms een slokje water drinken? Daar heeft hij zijn andere naam ‘Drinker’ aan te danken. Vroeger hoorde je die naam nog wel eens voor deze vlinder.”
Dat rietvinkrupsen dorstig zijn merkte Johannes Goedaert al op in de zeventiende eeuw. Hij schreef er over in Metamorphosis Naturalis deel 1 (1660) en noemde de soort ‘Dronkaerdt’. Op de website van de Vlinderstichting staat vermeld dat ze vooral dauwdruppels drinken. Opmerkelijk dat dit gedrag van rietvinkrupsen zo opvalt. Het zou me niet verbazen als ook andere rupsen water drinken, vooral als ze plantmateriaal consumeren dat niet zo sappig is. Waarschijnlijk is het drinkgedrag niet goed onderzocht voor alle vlindersoorten. Het valt niet mee om het gedrag van rupsen in de natuur te observeren, maar het is wel een interessante uitdaging!